Yumurtalıklar aşırı uyarıldığında yumurtalıklardan karın boşluğuna sıvı sızması olur ve karın şişmesi, bulantı-kusma, yemek yiyememe, nefes almada güçlük, aşırı kilo alma, idrar yapamama gibi durumlar gelişebilir. Bu durumda mutlaka doktorunuza başvurunuz. Gerekli durumlularda hastaneye yatmak gerekebilir. Bazı durularda karın boşluğundan sıvı alınması gerekebilir.

Azospermi meni içerisinde hiç sperm bulunmamasıdır. Tüm toplumdaki erkeklerin %1’inde görülür. Erkek kısırlık nedenlerinin yaklaşık %10-15’ini oluşturur. Kısırlık şikâyeti ile başvuran çiftlerin %5’inde erkekte azospermi bulunur.

Azospermi aspermi ile karıştırılmamalıdır. Aspermide meni hiç yoktur. Sperm normal olarak çıplak gözle görülemez. Ancak mikroskobik incelemede görülebilir. Azospermi de ise meni normal olarak gelir fakat içerisinde çıplak gözle görülemeyen sperm yoktur.

Azosperminin 3 tipi vardır.
Pretestikülar azospermi
Azospermilerin %2’sini oluşturur. Beyindeki ceviz büyüklüğündeki salgı bezindeki (hipofiz) problemler nedeni ile testiste (erkek yumurtalık) sperm üretimi olmaz. Doğuştan veya sonradan edinilen problemler nedeni le gelişebilir. Dışarıdan testosteron içeren ilaçlar alınması, hiperprolaktinemi, hipopituarism, Kallmann sendromu, Prader-Willi sendromu gibi durumlarda görülür. Kanda FSH düşüktür. Sperm üretimi yoktur.

Testikülar azospermi (Tıkayıcı olmayan azospermi)
Bu tip azospermide problem yumurtalıklardadır. Yumurtalıklar hiç olmayabilir, normalden küçük olabilir veya normal boyutta olabilir. En sık görülen azospermi tipidir. Azospermilerin %49-93’ü bu tiptir. Kan FSH seviyesi artmıştır. Sperm üretimi yoktur.
Nedenleri
• Doğuştan kromozomal bozukluklar
• Klinefelter sendromu (Tıkayıcı olmayanların %15-%30’unda görülür)
• Y-mikrodelesyonu (Tıkayıcı olmayanların %10-%20’sinde görülür). 3 tipi vardır. A, B ve C tipi. B tipi en kötü olanıdır ve sperm bulma şansı yok denecek kadar azdır. C tipi en iyi olanıdır.
• İnmemiş yumurtalık
• Sertoli cell-only sendromu
• Erişkin yaşta yumurtalık iltihabı geçirmek
• Travmaya maruz kalma
• Radyoterapiye maruz kalma
• Kemoterapiye maruz kalma
• Yumurtalığın torsiyone olması

Posttestikülar azospermi (Tıkayıcı tipte azospermi)
Bu tipte sperm üretimi olmasına rağmen meniye geçememektedir. Azospermilerin %7-%53’ünü oluşturur.
Nedenleri
• Vas deferansın doğuştan olmaması (Kistik fibrosis hastalığı ile birliktedir)
• Enfeksiyonlara bağlı tıkanma
• Geriye doğru ejekülasyon veya ejekülasyonun hiç olmaması

Azospermili hastalar bir üroloji uzmanı tarafından mutlaka görülmelidir. Torbanın ve yumurtalıkların muayene edilmesi, kan testosteron ve FSH, LH, inhibin-B değerlerini tespit edilmesi gereklidir. Genetik inceleme mutlaka yapılmalıdır.

Tedavi nedene yönelik olmalıdır. Pretestikülar azospermi varlığında pulsatif GnRH tedavisi uygulanabilir. Alternatif olarak human chorionic gonadotropin (hCG) haftada 2 kez 1.000–2.500 IU olacak şekilde verilebilir. hCG tedavisine human menopausal gonadotropin (hMG) 150 IU haftada 3 kez eklenebilir. 1 yıllık tedavide %80 oranında gebelik elde edilir.

Testikülar azospermide tedavi mikroenjeksiyon yöntemi ile tüp bebek uygulamasıdır. Yumurtalıklardan farklı yöntemler ile sperm elde edilebilir.

Posttestikülar azospermide direk olarak tüp bebek planlanabileceği gibi cerrahi tedavi de planlanabilir. Geriye ejekülasyonda ilaç tedavisi denenebilir.

Embriyo yerleştirme sonrası gebelik testine kadar progesteron tedavisi verilir. Alttan kullanılan progesteron (Crinone %8’lik jel) diğer yöntemlere göre daha etkilidir.

İyi bir tüp bebek merkezinin iyi bir embriyo dondurma programı olmalıdır. Embriyo dondurma işlemi yapılamıyor ise tüp bebek merkezinin kalitesi sorgulanmalıdır. Dondurulacak embriyoların belirli şartlara sahip olması gereklidir. Embriyo dondurmanın birçok avantajı vardır. Taze tüp bebek uygulamasında gebe kalınamaz ise yumurtalıkları tekrar uyarmadan bazı basit ilaçlar kullanarak tekrar gebelik şansı sağlanabilir. Çoğul gebelik oranı azalır. Sağlık Bakanlığı 5 yıl süre ile dondurarak saklamaya izin vermektedir. 5 yıl sonrasında anne-babanın birlikte onayları ile donmuş embriyolar imha edilir veya anne rahmine yerleştirilir.

Embriyolar 3. günde veya 5. günde rahim içerisine bırakılır. Yumurta toplama gibi genel anestezi veya lokal anestezi gerektirmez. Çok basit ama çok önemli bir işlemdir. Embriyolar çok özel bir katater içine yüklenir. Bu kataterin rahim ağzından geçerek rahim içerisine yerleştirilmesi çok özenle yapılmalıdır. Özensiz yapılan bir embriyo yerleştirme işlemi gebelik oranlarını azaltacaktır. Bu nedenle embriyonun rahime yerleştirilmesi deneyimli bir doktor tarafından yapılmalıdır. Ayrıca embriyonun rahim içerisine yerleştirilmesi mutlaka USG eşliğinde yapılmalıdır. İşlem sonrası dinlenmeye gerek yoktur. İşlem akşamı cinsel ilişki faydalıdır, gebelik oranlarını artırabilir.

Erkekten en kolay sperm elde etme yöntemi mastürbasyon ile menini alınmasıdır.

Menide sperm olmaması, geriye boşalma, sperm verememe gibi durumlarda spermlerin bazı yöntemler kullanarak alınması gerekebilir.

Mikro TESE (Testisten biyopsi ile sperm elde edilmesi) :
Menisinde hiç sperm bulunmayan (erkeklerin %1’ini etkiler) (Azospermi) erkeklerin genel yada lokal anestezi kullanarak testislerinden kesi yapılarak sperm yada üreme hücresi bulunmasıdır. Ürolog tarafından yapılır ve testis üzerine mikroskop altında damarlara zarar vermeden parçalar alınır ve embriyoloğa incelemesi için verilir. Sperm arama işlemi bazen 6-7 saat sürebilmektedir. MikroTESE’nin normal TESE’ye göre birçok avantajı vardır. Mikroskop altında damarlar görülerek yapılması nedeni ile testise verilen zarar en azdır. Ayrıca çıkarılan doku miktarları arasında büyük miktarda fark vardır. Sperm bulma şansları benzerdir.

Menide hiç sperm olmaması tıkayıcı veya tıkayıcı olmayan şeklinde olabilir. Tıkayıcı tipte sperm bulma şansı daha fazladır. Tıkayıcı olmayan tipi kendi arasında 5 tipe ayrılır. Fakat sperm bulma şansı ortalama %50’dir.

PESA (Perkütan epididimal sperm aspirasyonu) :
Tıkayıcı tipte azospermide yeri vardır. Ayrıca meni vermede güçlüğü var ise, boşalma geriye doğru ise (retrograt ejekülasyon) uygulanabilir. Testislerin üzerindeki epididim denilen kanallar içerisine küçük bir iğne ile girilir ve meni çekilir. Bu meni sperm için taranır.

MESA (Mikroskop altında epididimal sperm aspirasyonu) :
Testis üzerindeki epididimal kanallardan mikrocerrahi yapılarak mikroskopi altında meninin alınmasıdır.

TESA (Testiküler sperm aspirasyonu) :
Testislere kesi yapılmadan direkt olarak iğne batırılıp meninin aspire edilme yöntemidir.

• Tüplerde şişme olmuş ise (hidrosalpinks) şişmiş olan tüp veya tüplerin tüp bebek öncesi laparoskopik olarak çıkarılması gereklidir. Çıkarılamıyor ise yine laparoskopik olarak rahim ile ilişkileri kesilmelidir. Şişmiş tüp veya tüplerin çıkarılması gebelik oranını artırır ve dış gebelik oranını azaltır.
• Tüp bebek öncesi yumurtalıklarda 4 cm’nin üstünde çikolata kisti var ise bu kistin laparoskopik olarak çıkarılması gereklidir. 4cm’nin altında ise çıkarmaya gerek yoktur.
• Tüp bebek öncesi 4 cm’nin altında çikolata kisti var ise bu kistin işlem öncesi iğne ile aspire edilmesi enfeksiyon oranını artırması nedeni ile önerilmez.
• Tüp bebek öncesi 1 cm’den büyük fonksiyonel olmayan (estradiolün 60 pg/ml altında olması, endometrial kalınlığın 5 mm’nin altında olması) kistlerin işlem öncesi iğne ile aspire edilmesi önerilir.
• Polikistik yumurtalık hastalığının varlığı tüp bebek için olumsuz değil aksine olumludur. Yapmış olduğumuz bir çalışmada polikistik yumurtalık hastalığı olan kadınlarda tüp bebek gebelik oranının kontrol grubuna göre daha fazla olduğunu tespit ettik. Bu çalışmayı dünyanın en saygın kısırlık dergilerinden birisi olan "Fertility and Sterilty" dergisinde 2005 yılında dünyaya sunduk. Bu çalışma akademik yayınlarım arasında bulunabilir.

Kötü yumurtalık cevabı tüp bebek öncesi tahmin edilebilir (Antimülleriyan hormon, âdetin 3. Günü FSH, E2, adetli dönemde antral follikül sayısının belirlenmesi). Antimülleriyan hormonun 0.5 ng/ml altında olması %85 doğruluk ile kötü yumurtalık yanıtını gösterir. Ayrıca adet döneminde her iki yumurtalıkta 5’ten az öncü yumurtanın olması, varsa daha önceki tüp bebekte her iki yumurtalıktan 5’ten az yumurta toplanmış olması kötü yumurtalık cevabını gösterir.
Daha önceden yumurtalık cerrahisi geçirmiş olmak, daha önceden bir yumurtalığın alınmış olması, ağır sigara içimi, ileri evre endometriozis varlığı, daha önceden kemoterapi veya ışın tedavisi almış olmak kötü yumurtalık yanıtına risk oluşturur.

Ülkenizde Sağlık Bakanlığı rahim içerisine bırakılan embriyoların sayısını denetlemekte ve bazı kurallar getirmektedir. 35 yaş altında 1. tüp bebek uygulamasında rahim içerisine en fazla 1 embriyo yerleştirilebilir. 2. uygulamada da 1 embriyo yerleştirilebilir. 2 kez tüp bebek başarısızlığı olur ise 2 embriyo yerleştirilebilir. 35 yaş üstünde ise en fazla 2 embriyo yerleştirilebilir. Maalesef hiçbir şekilde 2’den fazla embriyo yerleştirilememektedir. Bu durumun yanlış olduğu çok açıktır. Böyle bir uygulama dünyanın hiçbir ülkesinde olmayıp Amerika ve Avrupa ülkelerinde benzer uygulama yoktur. Fakat her tüp bebek merkezi şu an için bu kurala uymak zorundadır. Uymayan tüp bebek merkezleri kapatma ile karşı karşıya kalabilmektedir.

Tüp bebek tedavisi sırasında gebelik beklentisi doktorunuzun size vermiş olduğu gebelik oranına uygun olmalıdır. Aşırı beklenti sonrası gelen negatif gebelik sonucu sizi ve dolayısı ile ailenizi olumsuz olarak etkileyebilir. Kendinizi tüp bebek tedavisi öncesi gergin hissediyor iseniz doktorunuzun onay ile psikolojik destek alabilirsiniz.

• Her ne şekilde olursa olsun, daha önceden gebeliğiniz var ise tüp bebekte gebe kalma şansınız hiç gebe kalmayana göre daha fazladır.
• İleri kadın yaşı tüp bebekte gebelik oranın etkileyen en önemli faktördür. 40 yaş üstünde gebelik oranları çok anlamlı şekilde azalır. Bu yaşlardaki kadınlar için ayların önemi vardır. En kısa sürede vakit kaybetmeden tüp bebeğe başlanmalıdır.
• Rahim içerisinde embriyo yerleştirilen bölgede yerleşmiş olan miyomların, poliplerin histeroskopik olarak çıkarılması gebelik oranlarını artırır.
• Rahim içi perde var ise histeroskopik olarak kesilmesi gebelik oranlarını artırır, düşük yapma riski azaltır.
• Tekrarlayan tüp bebek başarısızlıklarında rahim içerisinin histeroskopi olarak gözlenip problem var ise tedavi edilmesi gebelik oranını artırabilir.
• Halk arasında vidalama yöntemi, yapıştırma yöntemi, ko-kültür ve lenfosit aşıları gibi gebelik oranını artırdığı söylenen tekniklerin kesin kanıtlanmış faydası yoktur.
• Akupunkturun tüp bebek tedavisinde kullanımının gebelik oranını artırdığına yönelik çalışmalar yayınlansa da klinik uygulamaya girebilmesi için daha fazla kanıtın olması gereklidir.
• Embriyonun genetiğinin belirlenerek (PGD) rahime yerleştirilmesi ailede genetik rahatsızlık var ise faydalı olup, anne ve baba normal iken PGD yapılması gebelik oranını artırmayıp aksine azaltmaktadır. İyi giden bir embriyodan genetik inceleme için parça almak embriyoya genellikle zarar vermektedir.

İlaçlar buzdolabını yumurta konulan bölmesinde saklanmalıdır. İlaçların son kullanım tarihini mutlaka kontrol ediniz. Son kullanma tarihine kadar genellikle sorunsuz olarak buzdolabında saklayabilirsiniz.

Toplanmış yumurtalar eşinizin sabah vermiş olduğu spermler ile döllenir. Dölleme işlemi mikroskop altında yapılır. Yumurtanın içerisine sperm çok ince bir iğne ile bırakılır. Döllenmiş embriyolar özel kuluçka makinelerinde geliştirilir. Embriyoların gelişimi hakkında size her gün bilgi verilir. Döllenmenin 3. gününde veya uygun embriyo durumunda 5. gününde rahime bırakılır.

Bu yöntemde kadının yumurtalıkları özel iğneli ilaçlar ile uyarılır, yumurtalıklarından yumurtalar toplanır ve eşinin spermleri ile döllenir. 3 ya da 5 günlük kuluçka döneminden sonra embriyolar rahim içerisine yerleştirilir.

Kanda gebelik testi embriyo yerleştirmesinden 12 gün sonra verilir.

Tüp bebek tedavisi size uygulanana yumurtalık uyarma şemasına göre değişmekle birlikte genellikle 15-20 gün arasında süren bir tedavidir. Bu tedavi süresince tüp bebek merkezine farklı aralıklar ile gelmeniz gerekmektedir. Erkeğin sadece 1 gün gelmesi yeterlidir (yumurtaların toplandığı gün sabah sperm vermek için gelir).

Tüp bebek tedavisine başlandıktan sonra yeterli yumurtalık cevabı yok ise, kan estradiol değerleriniz ani olarak düştü ise yumurta uyarımı doktorunuz tarafından iptal edilebilir. Eşinizden sperm bulunamadı ise (Azospermi hastaları), yumurta toplamada yumurta veya döllenmeye uygun yumurta çıkmadı ise, döllenme olmamış ise tedavi iptal edilebilir. Ayrıca yumurtalarınız aşırı uyarılmış ise döllenmiş embriyolar dondurulabilir ve tedavi iptal edilebilir.

Tüp bebek tedavisi sırasında ağrı kesiciler alınmamalıdır.
Aspirin kullanımının tüp bebek başarısını artırmaz.
Yumurtlatma ilaçları yumurtalık kanserine neden olmazlar.

Tüp bebek için sağlık raporu (3 imzalı) çıkarılarak devletten yardım alınabilir. Bu raporu çıkarma yetkisi bulunan merkezlere başvurmak yeterlidir. Raporun çıkarılması için tüp bebek yapılmasının gerekli olduğu doktorunuz tarafından tespit edilmelidir. Ayrıca devletten yardım alabilmek için:

• Kadın yaşı 23-39 yaş arasında olmalıdır. 40 yaştan gün alır ise rapor çıkamaz.
• Rapor kadın hastalıkları ve doğum uzmanlarınca çıkartılsa dahi erkeğin bir ürolog tarafından görülmesi gerekebilir.
• Açıklanamayan kısırlık nedeni ile rapor çıkacak ise 3 yıllık resmi evlilik süresinin tamamlanması gereklidir. Diğer nedenlerde 3 yıllık evlilik süresi aranmaz.
• Kadın ya da erkeğin nüfusuna kayıtlı sağlıklı çocuk olmaması gereklidir.
• Emekli-Sandığı, BAĞ-KUR ve SSK’lılar için (SGK'lı) en az 5 yıllık prim ödemiş olma (aralıklı da olsa kabul edilir) ve toplamda 900 günden fazla prim ödemiş olmak gereklidir.
• Son 90 gün çalışıyor olmak gereklidir.
• Yeşil kart için süre kısıtlaması yoktur.
• Devlet şu an için 2 kez tüp bebeği ödemektedir.
Rapor çıkarmak için gerekli olan belgeler
• Kadın ve erkeğin üzerine kayıtlı çocuğun olmadığını gösteren 1 adet vukuatlı nüfus kayıt örneği (Kadın ve erkek için ayrı ayrı). Nüfus müdürlüklerinden temin edilebilir.
• 1 adet nüfus cüzdanı fotokopisi (Bayana ait)
• 1 adet evlilik cüzdanının fotokopisi
• 1 adet resim (Bayana ait)
• SSK ve Bağkur için prim gün sayısını gösterir belge (ilgili kurumlardan elde edilebilir)
• Emekli sandığı hastaları için hizmet dökümü (ilgili kurumlardan elde edilebilir)

Rahim içerisine yerleştirilecek olan embriyo veya embriyoların seçimi laboratuvar ekibi, doktorunuz ve sizin olduğunuz bir görüşme ile belirlenir. Sizin gebe kalabilmenizi sağlayacak en iyi embriyo veya embriyolar seçilir. Uygun şartlar var ise dondurulacak olan embriyolar da belirlenir.

Hiçbir aşamada hastaneye yatmanıza gerek yoktur.

Yumurtalıkların uyarılmasındaki amaç elde edilebildiği kadar fazla yumurtanın elde edilmesidir. Tüp bebek tedavisinde farklı ilaç şemaları kullanılmakla birlikte genelde bu şemalar birbirine benzerdir.

Âdetin başlaması ile birlikte tüp bebek merkezinde ultrasonografi (USG) incelemesi ve kan ölçümü yapılır. Kan estradiol düzeyi 60 pg/ml’in altında olmalı, rahim içi kalınlık 5 mm’nin altında olmalı, her iki yumurtalıkta çapı 10 mm’den büyük follikülün olmaması gereklidir. Uygun şartlar oluşmuş ise günlük enjeksiyonlara başlanır (Gonal-F, Puregon, Merional, Menogon, Menapur veya Fostimon). Varsa daha önceki tüp bebek cevabına göre, kadın yaşına göre, kiloya göre, yumurtalığınızdaki öncü yumurtaların sayısına göre dozlarınız belirlenir. İlaçları hangi dozda, ne kadar süre ile kullanacağınızı doktorunuz belirler. Size büyük ihtimalle tüp bebek hemşiresi anlatır. Aralıklı olarak kanda estradiol seviyesi bakılır. Aynı zamanda USG ile folliküllerin gelişimi takip edilir. Protokol antagonist protokolü ise Cetrotide veya Orgalutron günlük enjeksiyonları doktorunuzun önerisi ile başlanır. Protokol agonits protokolü ise agonist enjeksiyonuna (Lucrin vb.) devam edilir. Her iki yumurtalıkta 3’ten fazla follikül 17 mm ve üstü çapına ulaşmış ise çatlatma iğnesi yapılır (Ovitrelle veya Pregnly). Çatlatma iğnesinin yapılmasından 36-40 saat sonra (genellikle sabah) yumurta toplama işlemi yapılır.

Tüp bebek tedavisi öncesi sigara içiyor iseniz bırakınız, alkol almayınız.
Eşiniz tüp bebek öncesi sigara kullanıyor ise 70 gün önceden sigarayı bırakması gerekir.
Aşırı kilo tüp bebek tedavisinde gebelik oranını olumsuz olarak etkiler. Bu nedenle mümkün ise tüp bebek tedavisi öncesi kilo veriniz.
Tüp bebek tedavisi sırasında kahve tüketilmemelidir.

Hastalar için gerçekten çok zor karar verilen bir durumdur. Günümüzde birçok tüp bebek merkezi ticari kaygılar ile hasta çekmek için olmadık yöntemler uygulamaktadır. Gerçeğe dayanmayan, yeni teknikler uyguluyoruz, gebelik oranlarımız çok yüksek gibilerinden vaatler ile hastaların bebek sahibi olma arzularını suiistimal etmektedirler. Bazı televizyon programları da maalesef buna alet olmaktadır. İyi merkezler için:
• Merkez ne zamandır faaliyette?
• Rapor çıkarma yetkisi var mıdır?
• Uluslararası kurumlarca denetleniyor mu?
• Embriyo, sperm, yumurta dondurma programı var mı?
• Dondurulan embriyoların yüzde kaçı sağlam?
• Dondurulan embriyo transferinden gebelik oranları nasıl?
• Eve canlı bebek ile gitme oranları kaç?
• Bir problem çıktığında (örneğin yumurtalık aşırı uyarıldığında) sizi tedavi edebilecek alt yapıya sahip mi?
Bu şartlar iyi merkezlerde olmalıdır.

İlaçsız tüp bebek olarak bilinen (IVM-invitro matürasyon)’nun gebelik oranı klasik tüp bebeğe göre daha düşüktür.
Spermi olmayan erkeklerde ya da yumurtalığı olmayan kadınlarda kök hücre nakli halen çalışma aşamasında olup fare deneylerinde olumlu sonuçlar alınmıştır. Rutin klinik uygulamaya girmesi eninde sonunda olacaktır. Ama henüz mevcut değildir. Bu nedenle aralıklı olarak doktorunuza bu yöntemin kullanılmaya başlayıp başlanmadığını sorunuz.
Arzu edilen dondurma şekli embriyo dondurmaktır. Fakat bekâr olan hastalarda sperm ve yumurta dondurma işlemi de başarılı olarak gerçekleştirilmektedir. Kanser tedavisi planlanan (Kemoterapi veya ışın tedavisi) hastalarda tedavi öncesi mutlaka değerlendirme yapılmalıdır.

Tüp bebek uygulamasında yüksek gebelik oranları için hastaya özel bireyselleştirilmiş tüp bebek protokolü, çok iyi bir tüp bebek laboratuvarı ve iyi bir klinik uygulama gereklidir. Mart 2010 yılında T.C. Sağlık Bakanlığı’nın yayınlamış olduğu yönetmeliğe göre 35 (kadın yaşı) yaş altında 1. ve 2. tüp bebek uygulamalarında yalnızca 1 embriyo rahim içine bırakılabilmekte, 3 ve üzeri tüp bebek uygulamalarında en fazla 2 embriyo rahim içerisine bırakılabilmektedir. 35 yaş üzerinde ise en fazla 2 embriyo rahim içerisine bırakılabilmektedir. Bir diğer değiş ile rahime bırakılan embriyoların sayısı yasa ile azaltılmıştır. Bu nedenle rahim içerisine bırakılacak olan embriyoların çok çok kaliteli olması gereklidir ki az sayıda olmalarına rağmen rahim içerisine tutunabilsinler ve gebelik elde edilebilsin.

Blastokist embriyosu embriyonun döllenmeden sonraki 5. gündeki haline denir ve 3. gün embriyolara göre rahime tutunması olasılığı daha yüksektir.

Yaklaşık 10-15 dakika süren bir işlemdir. Genel anestezi veya lokal anestezi kullanılarak yapılabilir. İşlem öncesi 8 saatlik açlık ve susuzluk olmalıdır. İşlem alttan vajinanın temizlenmesi ile başlar. Alttan yapılan USG probuna eklenmiş olan küçük bir iğne ile yumurtalığa girilir ve yumurtalar tek tek toplanır. Toplanan yumurtalar hiç bekletilmeden tüp bebek laboratuvarındaki embriyoloğa verilir. İşlem bittikten sonra kanama kontrolü yapılır. 1-2 saat dinlenmeden sonra hasta evine gönderilir. Genel anestezi alınmış ise 12 saat içerinde sıvı gıdalar alınmalıdır. 12 saat sonrası katı gıdalar alınabilir. Banyo 12 saat sonra yapılabilir. Cinsel ilişki olmamalıdır. İşlem sonrası titreme, ateş, karında aşırı şişlik, gaz çıkaramama, idrar yapamama, gaita yapamama, bulantı kusma, karında aşırı geçmeyen ağrı vb. gibi durumlarda doktorunuza haber vermelisiniz.